Het onderwijs is altijd in beweging. Hoe gaan onderwijsprofessionals om met veranderingen die alle niveaus van het leraarschap raken? En hoe vinden ze de balans tussen de noodzaak om te innoveren en de noodzaak om te blijven ‘produceren’, oftewel, ‘vernieuwen terwijl de winkel open blijft’?
In 2019 startte een subsidietraject van het NRO gericht op het innovatief en in samenhang onderzoeken van de verschillende thema’s van de Lerarenagenda 2013-2020, waarmee de overheid beleidslijnen aangeeft voor de professionalisering van leraren. Dit leidde tot het onderzoeksproject genaamd ‘Expeditie Lerarenagenda: adaptief vermogen in navigeren naar toekomstbestendig leraarschap’. Het onderzoeksteam, bestaande uit projectleider Ditte Lockhorst (Oberon) en onderzoekers van verschillende universiteiten en onderzoeksbureaus, had als opdracht om onderzoek te doen naar de professionele kwaliteit van de leraar van vandaag en morgen.
Adaptief vermogen
Maar dé leraar bestaat niet meer: het leraarschap is veelzijdig en veelvormig, een systeem van individuen en organisaties. Leraren, schoolleiders, lerarenopleiders en beleidsmakers zoeken in deze veelvormigheid en veelzijdigheid hun weg naar ‘verkiesbare toekomsten’. Om te kunnen navigeren in dit landschap van mogelijkheden, lijkt adaptief vermogen cruciaal. Adaptief vermogen is het vermogen je te verhouden tot veranderingen om daarin op enig moment beredeneerde keuzes te maken. Toekomstbestendig leraarschap vraagt adaptief vermogen in alle sectoren van het onderwijsveld (po, vo en mbo) en op alle niveaus van onderwijsorganisatie: bij leraren(teams) (micro), in scholen (meso) en in lerarenopleidingen en beleidsorganisaties (macro).
Kristallisatie: een bijzondere onderzoeksbenadering
Onderzoek naar zoiets complex als toekomstbestendig leraarschap, waar begin je dan? In de uitvoering van het onderzoek is gewerkt vanuit een bijzondere benadering van sociaalwetenschappelijk onderzoek, genaamd kristallisatie. Kristallisatie omvat het gebruik van diverse onderzoeksmethoden, perspectieven en (creatieve) werkvormen om een veelzijdig begrip van complexe vraagstukken te ontwikkelen. Over de mogelijkheden van kristallisatie voor onderzoek naar complexe (beleids)vraagstukken, schreven Ditte Lockhorst en Bregje de Vries (VU) een artikel in tijdschrift BeleidsonderzoekOnline.
In Expeditie Lerarenagenda is de onderzoeksbenadering kristallisatie vertaald naar zeven ‘bouwstenen’ of deelonderzoeken gericht op het krijgen van overzicht (wat gebeurt er al?), inzicht (hoe en wat werkt?) en vooruitzicht (werkt het overal?): literatuurstudie, praktijkvalidatie, TeacherTapp, veldstudie, kunst dialoog methoden, interventiestudie en vignettenstudie.
In het eindrapport dat in februari 2024 verscheen worden de resultaten uit de verschillende deelonderzoeken gecombineerd. Het rapport biedt inzicht in de dynamiek van adaptief vermogen in het onderwijs, met implicaties voor wetenschap en praktijk.
Meer lezen?
Voor de Expeditie Lerarenagenda is een speciale projectwebsite ontwikkeld, met meer informatie over het onderzoek en de verschillende producten. Lees ook het interview met expeditieleider Ditte Lockhorst over de bijzondere aanpak van het project. Een impressie van het Expeditie Event waar alle uitkomsten op creatieve wijze werden getoond, vind je hier.
