Internationale samenwerking is cruciaal voor goede wetenschap. Maar wat als onze kennis tegen ons wordt gebruikt en het de nationale veiligheid van ons land aantast? Statelijke en criminele actoren gebruiken kennis steeds vaker als strategisch machtsmiddel, wat een bedreiging vormt voor onze belangen, waarden en veiligheid. Het kabinet werkt actief samen met de kennissector aan het verbeteren van kennisveiligheid, en heeft Oberon en Dialogic gevraagd om onderzoek te doen naar het kennisveiligheidsbeleid van universiteiten en hogescholen.
Op 31 januari 2022 hebben de Nederlandse kennissector en de Rijksoverheid gezamenlijk de Nationale Leidraad Kennisveiligheid gepubliceerd, een gids voor bestuurders van kennisinstellingen die te maken hebben met internationale samenwerking en daarbij kansen en (veiligheids)risico’s tegen elkaar moeten afwegen. Onderdeel van de leidraad is de opdracht dat alle kennisinstellingen een risicoanalyse maken en nodige maatregelen ten behoeve van kennisveiligheid treffen. Met kennisveiligheid wordt in de eerste plaats bedoeld: het voorkomen van ongewenste overdracht van sensitieve kennis en technologie. Daarnaast gaat het om heimelijke beïnvloedings- en inmengingsactiviteiten.
In een drietal sectorbeelden brengen we in kaart hoe de kennisinstellingen ervoor staan met de uitwerking van hun kennisveiligheidsbeleid, welke uitdagingen zij daarbij zien en hoe zij hiermee omgaan. Daarnaast zoomen we in op enkele dilemma’s en aandachtspunten. De eerste twee onderzoeksrapporten naar kennisveiligheid op universiteiten en hogescholen zijn inmiddels afgerond. Later volgt een sectorbeeld voor de KNAW- en NWO-instituten.
Sectorbeeld universiteiten: beleid in ontwikkeling
Het sectorbeeld van de universiteiten is in oktober 2023 aan de Tweede Kamer aangeboden. We concluderen:
- Kennisveiligheid is bij universiteiten hoog op de agenda komen te staan.
- Universiteiten hebben op systematische wijze een risicoanalyse gedaan.
- Universiteiten treffen maatregelen om deze risico's te beperken.
Er spelen echter nog een flink aantal dilemma's en uitdagingen:
- Door een decentrale organisatie hebben universiteiten moeite met het bijhouden van een centraal overzicht van internationale partnerschappen.
- Kennisveiligheid wordt momenteel beperkt vertaald naar personeelsbeleid en gedragscodes, deels omdat stigmatisering en discriminatie op de loer liggen.
Zowel de koepelorganisatie Universiteiten van Nederland (UNL) als de minister van OCW hebben in hun reacties op het sectorbeeld verdere acties aangekondigd om deze uitdagingen aan te pakken. Lees hier de betreffende Kamerbrief en reactie van UNL.
Sectorbeeld hogescholen: beleid in ontwikkeling, maar niet overal relevant
Het sectorbeeld van de hogescholen is in maart 2024 aan de Tweede Kamer aangeboden. We concluderen:
- Er is een grote diversiteit in de sector, het belang van kennisveiligheid wordt verschillend ervaren.
- Hogescholen doen over het algemeen minder (sensitief) onderzoek en werken minder samen met partners van buiten de Europese Unie.
- Een aantal hogescholen voldoet nog niet aan de afspraken van het Bestuursakkoord 2022 en hebben nog geen systematische risicoanalyse uitgevoerd of bestuurlijk portefeuillehouder of adviesteam aangesteld.
Er spelen bovendien een aantal dilemma’s en uitdagingen voor hogescholen:
- Risicoanalyses zijn veelal gericht op onderzoek of technologie. Voor hogescholen speelt daarnaast ook hun positie in het ecosysteem: hogescholen werken samen met bedrijven of instituten. Hogescholen vormen een toegangspoort tot hun netwerk.
- Een groot aantal hogescholen ontwikkelt geen kennisveiligheidsbeleid omdat er geen risico’s spelen. Een risico is dat met onvoldoende ontwikkelde expertise het ook niet goed mogelijk is om kennisveiligheidsrisico’s te signaleren.
De Vereniging Hogescholen (VH) en het ministerie van OCW hebben in hun reacties op het sectorbeeld acties aangekondigd om het kennisveiligheidsbeleid verder te ontwikkelen. Lees hier de Kamerbrief over de voortgang van het kennisveiligheidsbeleid en de reactie van de VH.
Sectorbeeld KNAW- en NWO-instituten: beleid in ontwikkeling, betrokkenen zien beperkt risico’s
Het sectorbeeld KNAW- en NWO-instituten is in juni 2024 aan de Tweede Kamer verzonden. We concluderen:
- Het belang van het kennisveiligheidsbeleid is bij zowel KNAW als NWO-I in een stroomversnelling geraakt.
- Er wordt intensief samengewerkt op kennisveiligheidsbeleid tussen instituten en tussen de bureaus van KNAW en NWO-I.
- De bureaus en instituten zien over het algemeen beperkt risico’s op het vlak van kennisveiligheid. Veel NWO-instituten voeren technologisch onderzoek uit, zijn al langer bewust van de gevoeligheid van hun onderzoeksgebied en voeren hier beleid op. Zij voeren voornamelijk fundamenteel onderzoek uit, waardoor er geen directe toepassingsrisico’s zijn. De KNAW-instituten zijn vaker gericht op sociaal- of geesteswetenschappelijk onderzoek, waar sensitieve technologie en exportbeperkingen niet spelen. Enkele instituten zien vooral risico’s op ongewenst gebruik van hun data, waar ze op inspelen met hun beleid op informatiebeveiliging.
KNAW en NWO-I en hun instituten hebben te maken met de volgende dilemma’s:
- Abstract nationaal beleid vertaalt zich binnen de instituten tot impact op het individuele niveau van veelbelovende sollicitanten en gewaardeerde collega’s. Dit kan leiden tot stigmatisering, discriminatie of uitsluiting.
- Kennisveiligheidsbeleid vraagt om een nieuwe balans tussen academische waarden en nationale veiligheid.
- Er zijn verschillende interpretaties van concepten (zoals 'kroonjuwelen'), wat invloed heeft op risicoanalyses en te ontwikkelen kennisveiligheidsbeleid.
De reacties van het ministerie van OCW, KNAW en NWO-I worden na de zomer verwacht. Het sectorbeeld is hier gepubliceerd door OCW.
